Ислом Абдуғаниевич Каримов феномени – бутун Ўзбекистон, Ўрта Осиё учун ва умуман жаҳон миқёсида ҳам камдан-кам учрайдиган шахс. Мен шундай буюк шахс билан бирга ишлаганимдан фахрланаман. Анча ёш танишганман, чунки депутат бўлганимда 34 ёшда эдим. Илк бор 1990 йилнинг бошида кўришганмиз. Ўзбекистоннинг мустақил бўлиши, давлатчилик тизими ва институтлари яратилиши, мамлакатнинг демократик йўлдан кетишига аввало Биринчи Президентимиз сабабчи. Гапнинг очиғи, СССРнинг қулашида, мустамлака Республикалар, жумладан, бизнинг ҳам суверен бўлишимизда Ислом Абдуғаниевичнинг ҳиссаси беқиёс. Мустақиллик осмондан тушгани йўқ, ўз-ўзидан бўлиб қолгани йўқ. Бунда Биринчи Президентнинг жуда ҳам мардонавор саъй-ҳаракатлари, катта иродаси, мардлиги муҳим роль ўйнади. Чунки собиқ совет Республикалари орасида биринчи бўлиб, 1990 йил Олий Кенгашнинг биринчи сессиясида Ўзбекистонда Президентлик лавозими жорий қилинди. Унгача Иттифоқда Горбачёвдан бошқа бирорта Президент йўқ эди. Мана шу ҳолат СССРни қулатиб, Ўзбекистон мустақилликка эришишига катта қадам бўлган. Москва ҳам кутмаган, ҳайрон қолган. Биринчи сессиянинг биринчи куни Президентлик институти жорий этиш бўйича қонун қабул қилиниб, И.Каримовни сайлаганмиз.

Ўзларининг айтиб беришлари бўйича, у киши шундан сўнг Москвага, сиёсий бюро йиғилишига борган. Мажлис бошланиш арафасида М.Горбачёв залга кирган Ислом Каримовга “Ну, проходи, садись, нам надо решать ещё с твоим президентством”, деган экан, Президент менман, сен ҳам энди Президент бўлдингми, дегандек қилиб.

Ўшанда ҳамма нарса бўлиши мумкин эди, чунки бу ерда – ТуркВО, Қуролли кучлар бор, шулардан қўрқмай мустақиллик сари илк қадам босилди, бу сўзда эмас, амалда исботланди.

Шундан кейин Ислом Каримов СССР Олий Совети сессиясида тарихий чиқиш қилиб, Ўзбекистон ҳимояси йўлида маъруза қилди. Мен депутат бўлмасам ҳам меҳмон сифатида қатнашиб, уни эшитганман. Кучли чиқиш бўлди, Собчак ва бошқаларнинг чиқиши олдида у кишининг нутқи ҳақиқий дастурий маъруза бўлган. Ўзбекистонни камситишлар, ижтимоий аҳвол ҳақида куюниб гапириб, беписандликка очиқдан-очиқ қарши чиқиб, иродасини, ғурури ва етакчилик қобилиятини қатъийлик билан намойиш этган эди. Бу жасоратдан ҳайратланмасликнинг иложи йўқ.

Мустақиллик эълон қилингани ҳам кечагидек эсимда. ГКЧП ўтгандан кейин Ислом Абдуғаниевич махфий тарзда каминага “3 кун ичида Ўзбекистон Мустақиллиги тўғрисида қонун лойиҳасини тайёрлагин”, дедилар. Қандай қилиб бундай қонун тайёрлаш керак, тажрибада бўлмаган.

У киши фикр бердилар, сиёсий иродани баён қилдилар, биз юрист сифатида уни амалга оширишимиз керак эди. Ўйлаб-ўйлаб, 3 та ҳужжат тайёрланди. Аввало, “Ўзбекистон мустақиллиги асослари тўғрисида” деган ном билан қонун лойиҳаси тайёрладик. Масаланинг бир жиҳати бор эдики, мустақиллик эълон қилинмасдан, бу қонунни ўз-ўзидан қабул қилиш мумкин эмас эди. Шунинг учун Ўзбекистон мустақиллигини эълон қилиш тўғрисида Олий Кенгаш қарори лойиҳасини ҳам тайёрладик. Ва учинчи ҳужжат  –  қонунни қабул қилиш тўғрисидаги қарор лойиҳаси ҳам тайёр бўлди. Ислом акага олиб бордим (у пайтлар парламентнинг Қонунчилик қўмитаси раиси эдим).

Ҳужжатларни мажлисга кириб кетаётгани боис вестибюлда берганман. Олиб кириб кетдилар-да, кўриб чиқиб, мени чақирдилар. Бўлди, сессияни тайёрлаймиз, мажлис қиламиз, дедилар. 30 августда президиум ўтган, баҳс бўлган. 31-чида эълон қилиб, байрамни қачон қиламиз, десак, 1 сентябрь деганлар. Ўша куни ўқишнинг биринчи куни бўлади-ку, деган эътирозлар ҳам бўлган. Ислом Каримов мустақиллик кунини белгилашда ҳам қатъият кўрсатдилар: “Мустақилликни 31 августда эълон қиламиз, Мустақиллик байрамини эса 1 сентябрь куни этиб белгилаймиз,” деган эдилар.

Шундай қилиб, 1991 йил 31 августда Олий Кенгашнинг Тошкент шаҳрида бўлиб ўтган навбатдан ташқари сессиясида “Ўзбекистон Республикасининг давлат мустақиллигини эълон қилиш тўғрисида”ги қарор қабул қилинди. Худди шу қарор билан 1 сентябрь – Мустақиллик куни, шунингдек, дам олиш куни деб эълон қилинди. Тарих яратилди.

Ислом ака ўз ишининг устаси бўлган одамни жуда қаттиқ ҳурматлар, далиллар билан фикр билдирсангиз, қабул қиларди. Одамни бир кўришдаёқ, бир-иккита саволлар бериб, билиб олар, таниш-билишчилик йўқ эди. Ходимни профессионаллиги, фаросати, дунёқараши, билими, фикрлаш қобилиятига қараб баҳоларди. Гоҳида “Шу одам, шу лавозимгача лойиқ кўриляпти, ҳатто менга олиб киришяпди. У қандай қилиб шу билим, шу савия билан, ҳозирги даражага етиб келган”, деб, жаҳли чиқиб кетарди. Номзодни олиб кирган кадрлар бўйича маслаҳатчилар ҳам эшитадиганини эшитарди. “Аравани қуруқ олиб қочадиган”ларни ёқтирмасди.

Хорижий мамлакатлар раҳбарлари ҳам Биринчи Президентимизнинг давлат бошқарувидаги маҳорати, оқилона сиёсати, ақлу идрокини юксак баҳоларди. Муаммоларни “хамирдан қил суғургандек” ҳал қилиш қобилиятига эга эди юртбошимиз. Дунё таниган лидерлар ҳам “Ислом акадан ўрганяпмиз”, дея фахрланиб гапиришар,  унинг раъйига қараб туришарди.

Қозоғистон Президенти Н.Назарбоев Биринчи Президентимизга чексиз ҳурмат билан қараган. МДҲ давлатларининг Қирғизистон Республикасидаги учрашувида, раҳбарлар қароргоҳида Ислом Каримовнинг олдига келиб:  “Мана, Ислом, Сиз мендан каттасиз, шунинг учун мен биринчи бўлиб олдингизга келдим (Ислом Каримов ундан икки ёш катта эди). Умуман олганда, Сиз барибир энг зўрсиз”, деганди.  Мен ўша пайтда Ислом аканинг ёнида бўлганим учун шахсан шу сўзларга гувоҳ бўлганман.

“Ўзбекистон Қаҳрамони” фахрий унвони таъсис этилганда, депутатлар бир овоздан биринчи рақамли мукофотни Ўзбекистонни мустақилликка олиб чиққан Ислом Каримовга бериш керак, деган ташаббус билан чиқишди. Аммо Ислом Абдуғаниевичнинг ўзи бунга жуда қарши бўлган. Масала депутатлар ўртасида овозга қўйилганда, ҳамма бир овоздан бу ташаббусни қўллаб-қувватлади. Президентга мукофотни эса – Конституцияга кўра, Олий Кенгаш раиси топшириши белгиланган.

Мукофотни тантанали равишда мен топширганман. Мажлисдан кейин Ислом акага: “Ислом ака, мен энди ишдан кетсам ҳам бўлади, чунки бутун умрга тарихда қолдим”, дедим. У киши сабабини сўраганда, камина “Энди невара, эвараларимгача айтиб, фахрланиб юраман, мустақил Ўзбекистоннинг биринчи Қаҳрамон юлдузини Президентга мен тақиб қўйдим, тарихда қолдим энди. Сизнинг Қаҳрамон сифатида ишларингиз кўп, менинг асосий ишим битди”, деганман. Ислом ака кулгандилар.

Шу билан ҳалигача фахрланаман. Бу воқеа, бу эпизод хотирамда бутун умрга қолади. Энг муҳими, Биринчи Президентнинг қанчалик буюк шахс бўлгани вақт ўтган сари яққол намоён бўлаверади. Биз эса – шундай инсон билан бир пиёлада чой ичганмиз, бир лагандан ош еганмиз, деб, ғурурланамиз.

Эркин ХАЛИЛОВ,

1993-2008 йиллардаги Ўзбекистон Республикаси

Олий Мажлис раиси

Ф.Қурбонбоев олган фотолар